
“Ogni limba est unu cuntzetu integrale de su mundu, no unu bestire chicandet bene a ogni chistione”.
(I Quaderni dal Carcere; 1930, A. Gramsci)
Su 21 freàrgiu 2022, comente a cad’annu dae su 1999, n totu su mundu si festat sa Die internatzionale de sa Limba Mama. Una voluntade de s’UNESCO[1] chi tenet comente a obietivu su de difùndere e promòvere una cultura de inclusione, intregrare sas culturas diferentes e sas culturas linguìsticas diferentes; tenet sa punna de dare importàntzia a sas culturas de orìgine pro mèdiu de sa valorizatzione de sa limba materna.
Sas limbas originàrias sunt patrimònios fortes e profundos meda chi s’arreighinant a unu fundamentu chi est sarichesa e s’oportunidade pro sos òmines e sas fèminas, agiuare s’integratzione, su reconnoschimentu e su respetu intre de sos indivìduos. Sos muros e sas difidèntzias, a bortas, s’òdiu naschent e pigant in ue pro cumorèndere sa diversidade non s’oferint trastos, istrumetos adeguados, e custu praghet a tzertos sistemas polìticos, econòmicos chi mirant a su controllu de sas persones allumende sa timoria e dudosidade.
Sos cambiamentos repentes de cale sas sotziedades sunt rugradas, las rendent semper prus cumplessas, e pro custa cumplessidade si tenet netzessidade de abbistesa, abertas, creativas, capatzas de bisione e fantasia. Trastos e caràteres chi sunt de sas culturas clàssicas chi tenent comente a caraterìstica su de mòvere a unu pensu lìberu e autònomu. Cando sa cumplessidade no est cumpresa in s’istrutura sua e in s’ evolutzione sua, issa si podet abèrrere a su pregiudìtziu, a sa timoria, pro sos àetros òmines a chi est diversu o istàngiu.
Custu s’avèriguat cando sos Istados sunt apentados pro sa netzessidade de sa crèschida econòmica, mancari detzidende de non gastare dinari pro sa cultura e formatzione o in sa chirca, in s’arte e in istùdios umanìsticos tentos in pagu cunsideru pro sa crèschida econòmica ca si prefeint gastare su dinari in s’achirimentu de abilidades tècnicas e sa connoschèntzia pràtico-sientìficas.
Custu paradigma culturale e econòmicu, podet giughere a minimare sa capatzidade de cumprensione de sas istruturas cumplessas de sa realidade.
Sa limba comente richesa
In sa realidade atuale s’investimentu in cultura est sa scummissa prus significativa chi una sotziedade, orientada a unu benidore integradu e multiculturale non podet mancare de persighire, ca petzi cun sas abilidades pràtico-sientìficas, non si resessent a lèghere sos eventos de su tempus cuntemporàneu, a los cumprèndere. Màssimu pro sa formatzione in s’iscola, de sos indivìduos orientada a sa cumprensione de sa realidade pro sa cumplessidade sua chi fatu fatu s’ismanniat. Màssimu pro sa formatzione in s’iscola, de sos indivìduos orientada a sa cumprensione de sa realidade pro sa cumplessidade sua chi fatu fatu s’ismanniat.
Sa limba, sa cumpetèntzia linguìstica, su bilinguismu, su multilinguismu sunt sos àmbitos cun s’àtinu a una inclusione pru manna, chi fatzilitat sa tzirculatzione de sas personese de sas ideas a traessu de una cumprensione culturale e unu reconnoschimentu de s’àteru chi punnat a reduire sas timorias e a derrotare sas indiferèntzias, o a su mancu custu est un’obietivu promissu.
Intro custu cuadru s’insertant sas manifestatziones chi mirant a promòvere sa sensibilizatzione de sos deretos umanos [2] pro su respetu de sa libertade e de sa spetzifidade intre de sas culturas chi sa Cultura e sa Tziviltade faghent manna. Intre sos deretos umanos bi sunt, sena duda, finas sos deretos linguìsticos[3], ca sas limbas rapresentant su logu de raighinamentu culturale, àrghine-punna contra a sas discriminatziones e mèdiu seguru pro sa cumprensione de su mundu e de sos cambiamentos suos; sas limbas faeddadas tenent sa fortuna de si raighinare in su fundu de sa cultura e nde costituint richesa profunda e aberta, cara a sa diversidade.
Sa limba est unu trastu fluidu
Su raportu intre limba e identidade definit sos tretos distintivos de una cultura ca s‘identidade de unu pòpulu est ligada in modu strintu a sa limba sua; mègius a sa limba faeddada sua.
It’est si nono una limba si no est una richesa de balores culturales e puntos de annotu diferentes, ladinas pro sos trastos lessicales, sas règulas gramaticales e sintàticas? Sa limba est su logu chi de primore rapresentat sa bia pro cumprèndere su mundu e sas diversas bisiones suas; sa valorizatzione de sos patrimonios linguìsticos rapresentat una bia cuncreta e semper presente pro cumprèndere finas sas cumplessidades de su mundu chi mudat. Sa limba comente a trastu identitàriu si movet semper, si modìficat e si curreget totora in cuddu movimentu costituidu dae sos prèstidos linguìsticos in intrada e in essida. S’ismanniat e si cundit in unu movimentu tra limbas e paràulas de àteras limbas.
In custu sentidu sa limba est una identidade abbosa ca est in movimentu e s’arrichit gràtzias a sas contaminatziones, creschet su patrimòniu suo de cumprensione cara a su diferente.
A traessu de sa limba faghet a cumprèndere su ligàmine cun s’identidade culturale de unu pòpulu e pro tènnere custa prospetiva, custa bisione, si devent cunsiderare sa limba e sa cultura linguìstica in totu sos ligàmines cun una riflessione metalinguìstica chi meledet su raportu intre limba e identidade, chi cunsentat de costruire su possessu linguìsticu, ligadu a s’àmbitu culturale e afetivu de sa limba. Ocasione pro cumprèndere su funtzionamentu de sa limba partende dae s’istrutura sua ultre a sa comunicatzione.
“Sas limbas non cunsentint faeddare ebbia pro iscrìere o rapresentare, bene ultres s'iscumparta fìsica nostra, s'istòria nostra, ma nde prena. Totu sos filòlogos, o totu sas persones chi tenent curiosidades pro sas limbas, ischint chi in sas limbas si remunint siddados chi contant s'evolutzione de sas sotziedades e sas aventuras de sos indivìduos. Sas espressiones idiomàticas, sas paràulas cumpostas tenent unu passadu chi ponet in iscena pessonàgios veros; s'istòria de sas paràulas rifletet cuddas de sas ideas. Si sas sotziedades non morint no est petzi gràtzias a sos istòricos e a sos narradores ufitziles, ma finas gràtzias a su fatu chi possedint sas limbas, e de sas limbas sunt contadas”.
C. Hagege. Halte a la mort del langues, 14